Blog #2 • Het verhaal van Nederlands hout

Mathijs van Kouwen • September 2024

Amsterdamse bomen worden vaak gezien als natuurlijke decoratie, maar voor Tom Marcelis zijn ze veel meer dan dat. Als eigenaar van Hout van je Stad maakt Tom unieke en duurzame meubels van stadsbomen die anders als houtsnippers zouden eindigen. Elke dag werkt Tom met verschillende soorten Nederlandse hout met als doel het verhaal achter dat hout te vereeuwigen in prachtige ontwerpen. In deze blog lees je over zijn eigen verhaal. Daarnaast krijg je een inkijkje in zowel de mogelijkheden als de uitdagingen van werken met Nederlands hout. 

Tom Marcelis met zijn mozaïek kast van essenhout uit het Amsterdamse Bos.

Van meubelmaker tot verhalenverteller

De reis van Tom Marcelis begon met een zoektocht naar wat hem onderscheidde als meubelmaker. Aanvankelijk maakte hij kasten en meubels van -niet duurzame materialen-  zoals spaanplaat-melamine en MDF en begon zich af te vragen hoe hij zijn werk uniek kon maken en tegelijkertijd kon verduurzamen. ‘kijk tussen de andere meubelmakers in ons collectief was ik zeker niet de beste meubelmaker," zegt Tom grappend. "Toen dacht ik: hoe kan ik met de productie van meubels mijn eigen unique selling point ontwikkelen?"

Tom leerde dat hij zich onderscheidde door zijn interesse in het verleden van de bomen waar het hout uit voort komt. Om deze verhalen toegankelijk te maken voor een breder publiek, bedacht hij de Stadsplank: snij- of borrelplanken gemaakt van hout van Amsterdamse bomen, elk met een uniek verhaal. De planken gingen gepaard met uitgebreide informatie over wat voor soort hout is gebruikt, waar de boom stond en wat deze ‘op zijn plek al die jaren heeft gezien’  Dit verhalen vertellen bleek zowel zijn passie als zijn kracht en Tom begon dit ook toe te passen in zijn zelf ontworpen meubels. 

Ook gelooft Tom in meubels die generaties lang meegaan, net als de meubels van zijn grootvader, die zelf timmerman was en alles repareerde wat er in huis kapotging. Die nalatenschap inspireert hem nog steeds. “Ik wil dat de meubels die ik maak repareerbaar zijn en eeuwenlang meegaan,” zegt hij. Dit gedachtegoed zet hij door in zijn werk, waarbij elk meubelstuk mooi ontworpen en van hoge kwaliteit moet zijn.

Dit streven naar het vertellen van verhalen en het maken van kwalitatief goede en mooie meubels die lang meegaan leveren prachtstukken op. Tafels van de masten van een VOC-schip, bankjes gemaakt van een tweehonderd jaar oude Es uit Artis en bankjes van een iep van de Keizersgracht die is ontworteld tijdens de storm Eunice (2022).  

Bankje van Amsterdams stadshout. Het iepenhout is afkomstig van de Keizersgracht. Deze iep is omgewaaid tijdens Storm Eunice in februari 2022

De uitdagingen en kansen van Nederlands hout

Het werken met Nederlands hout – hout van bomen uit Nederland - brengt unieke uitdagingen én kansen met zich mee. Een eerste uitdaging voor Tom Marcelis is het beperkte en wisselende aanbod. Zijn assortiment wordt namelijk bepaald door de Amsterdamse stadsbomen die op dat moment beschikbaar zijn. Dat betekent dat hij soms klanten moet teleurstellen omdat hij simpelweg niet over het gewenste hout beschikt. Maar tegelijkertijd zorgt deze beperking ook voor helderheid en authenticiteit: "Dit is het hout wat de stad ons geeft." 

Een andere uitdaging ligt in de variabiliteit van het hout. Dat stadsbomen een uniek leven achter de rug hebben, komt naar voren als onregelmatigheden of scheuren in het hout. Toch ziet Tom ook hierin kansen. Met geduld en creatieve ontwerpen kan hij het hout tot prachtige meubels verwerken. “Van zo’n pak hout een mooi meubel maken, is echt wel puzzelen met verhoudingen en diktes," legt hij uit. Soms verandert de bestemming van een boom zelfs tijdens het proces, afhankelijk van hoe de stam eruit ziet na het zagen. “dan moet ik het bijvoorbeeld laten liggen en wacht ik tot dat ik een project heb waarbij ik te smallere planken nodig heb en het gescheurde ertussenuit kan zagen.” Dit dynamische proces leidt juist tot prachtige en unieke meubelstukken. Tom laat het materiaal voor zichzelf spreken en benadrukt dat de unieke eigenschappen van elk stuk hout juist iets kunnen toevoegen aan het eindproduct.

Ondanks de uitdagingen is Nederlands hout een mooi en duurzaam alternatief op geïmporteerd hout. Een belangrijke missie van Tom is dan ook het bekender maken van de mogelijkheden van Nederlands hout. “Het gros van de meubelmakers koopt hout in van ver weg, terwijl het hier in de stad voor het oprapen ligt.”  Dit verhaal wilt hij delen: “Mensen moeten zich bewust worden dat het hout wat lokaal is, ook prima hout is om te gebruiken.” Het werken met lokaal hout vereist weliswaar meer inspanning, maar het resultaat is uniek en betekenisvol.

Kiezen tussen Nederlandse houtsoorten

Er zijn vele verschillende soorten hout waarmee je kan werken, en niet elke houtsoort is geschikt voor elke toepassing. Als meubelmaker werkt Tom het liefst met essenhout, ondanks de voorkeur die klanten vaak geven aan eikenhout vanwege dat dit overal gepromoot wordt in de woonmagazines. “Essen heeft de meest fantastische nerftekeningen van donker en licht gekleurd hout,” legt Tom uit. "Ik probeer iedereen te overtuigen dat de essen zo fantastisch is," zegt hij. Aan de andere kant zijn er houtsoorten waar Tom minder graag mee werkt, zoals populierenhout of paardenkastanje. "Populierenhout is eigenlijk te zacht voor meubels," zegt hij. 

Tom benadrukt wel dat het niet zozeer gaat om het hebben van een favoriet soort hout, maar om het leren werken met wat beschikbaar is en het juiste hout kiezen voor de beoogde doeleinden. "Ik heb mijn voorkeur van hout ontwikkeld door wat er simpelweg uit de stad komt. Iep, es, plataan – daar ben ik verliefd op geworden." De liefde voor elk type hout groeit vanzelf, hoe meer je ermee werkt. Wie meer wilt weten over de verschillende soorten hout in Nederland, kan  hier voor verschillende soorten Nederlands hout het uiterlijk, de eigenschappen en de toepassingen vinden.

Mocht je zelf aan de slag willen met Nederlands hout, dan geeft Tom de volgende tips: 

1. Zorg dat het hout droog genoeg is als het voor binnentoepassing is: maximaal 15% vochtgehalte. 

2. Leer voordat je naar de winkel of zagerij gaat over de eigenschappen van de verschillende soorten hout (zie de alinea hiervoor).

3. Let erop dat je stadshout niet monteert alsof het plaatmateriaal is. Het werkt (= vervormd) nog en daarvoor moet je ruimte laten in je constructie.

Samen staan we sterker

Door zijn passie voor hout en vakmanschap draagt Tom bij aan de circulaire economie en geeft hij waarde terug aan de stad en haar bewoners. Wat begon als een eenmanszaak, is uitgegroeid tot een dynamisch netwerk van meubelmakers, historici, en zagerijen. Dit netwerk - waar het Nederlands Hout Collectief deel van uitmaakt - is belangrijk om te kunnen concurreren met gevestigde, niet circulaire, meubelmerken.“Één of twee meubeltjes maken is iets heel anders dan een serie maken en dat kwalitatief net zo goed doen als gerenommeerde Nederlandse of Italiaanse meubelmerken die dat al honderd jaar in een fabriek doen,” geeft Tom toe.

Desalniettemin blijft Tom als stip aan de horizon te dromen over zijn eigen ontworpen meubels in kleine series van Nederlands hout te kunnen verkopen. “Meubels die ik zelf ontworpen heb, uniek in ontwerp en van lokaal hout met een verhaal.”

Dit artikel is deel van een serie waarin we inzicht geven in het volledige proces van boom tot eindproduct. Door middel van interviews met ervaren bosbeheerders, zagers en makers duiken we in de ambachtelijke technieken die van generatie op generatie worden doorgegeven en verdiepen we ons in het belang van verantwoord houtgebruik in een duurzame wereld. Hiermee hopen we de waarde van Nederlands hout als hoogwaardige grondstof en als integraal onderdeel van diverse producten te belichten.