Blog #3 • Hollands hout uit de bossen van Staatsbosbeheer

Geschreven door Nederlands Hout Collectief

Mathijs van Kouwen • December 2024

Kasper Broek, productspecialist hout bij Staatsbosbeheer, is op dagelijkse basis bezig met een hoogwaardige bestemming geven aan geoogst Nederlands stamhout. In een interview vertelde hij over de veranderingen van het Nederlandse bos en gaf hij inzicht in hoe Staatsbosbeheer aan verantwoorde houtkap doet. Ook deelde Kasper zijn visie op standaardisatie van Nederlandse houtproducten en zijn zorgen over de negatieve beeldvorming rondom houtkap.

De rollen van Nederlands bos

“De Nederlandse bossen zijn in de afgelopen anderhalve eeuw flink veranderd,” vertelt Kasper Broek. Waar Nederland in 1850 slechts voor één procent met bos bedekt was, is dat vandaag de dag elf procent. Deze toename is in hand gegaan met een verandering van de rol van bos en het hout wat eruit voortkomt.  

Begin negentiende eeuw bestond een groot deel van Nederland uit heide waar schapen graasden zodat hun potstalmest voor landbouw kon worden gebruikt. Door de intrede van kunstmest werd  landgebruik efficiënter. Daarom besloot de overheid eind negentiende eeuw  bossen aan te planten op de ‘vrijgekomen’ arme woeste gronden, met houtproductie als doel. 

Vanaf de jaren vijftig veranderde de rol van het bos echter. Met onder andere de invoering van de zaterdag als vrije dag begon het bos namelijk ook een sterkere recreatieve functie te vervullen. Daarnaast werden miljoenen bomen ontworteld in de jaren zeventig door twee zware stormen, waardoor de behoefte aan veerkrachtige bossen met hogere biodiversiteit ontstond [1]. In dezelfde periode werd hout als energiebron overbodig door de aanleg van het aardgasnetwerk in Nederland, waardoor de rol van bos steeds minder houtproductie en steeds meer recreatie en biodiversiteit werd.

Een foto van bosaanplant in de woeste gronden van Kootwijkerzand (jaartal onbekend).

Tegenwoordig vervullen de Nederlandse bossen dus drie belangrijke functies: houtproductie, biodiversiteit en recreatie. “Ongeveer 40% van de bossen zijn natuurbossen, waar we alleen hout oogsten ten dienste van een natuurdoel,” vertelt Kasper. De rest van het bos is multifunctioneel: hier gaan houtproductie, recreatie en biodiversiteit hand in hand.

Houtkap door Staatsbosbeheer

“Hout zit helemaal verweven in onze samenleving en overal is hout nodig, of een equivalent daarvan,” vertelt Kasper. Nederland gebruikt jaarlijks bijna 20 miljoen kubieke meter hout voor bouw, timmerwerk en verwarming [2]. Dit zal alleen maar toenemen nu hout steeds meer wordt gezien als duurzaam alternatief op beton, staal en kunststof. Ongeveer vijftien procent van de houtbehoefte in Nederland werd in 2021 door binnenlandse bossen geleverd [3]. Staatsbosbeheer zelf is momenteel verantwoordelijk voor ca. één  procent van de totale Nederlands houtbehoefte, met 150.000-200.000 kuub houtopbrengst per jaar [4].

Zoals je in de onderstaande afbeelding ziet, gaat het beste stamhout van Staatsbosbeheer naar de bouwsector, wordt een deel gebruikt als plaatmateriaal en verpakkingen, en slechts 17% wordt verwerkt tot papier of houtsnippers. Verschillende projecten - waar Kasper bij betrokken is - zijn gericht op het zo hoogwaardig mogelijk inzetten van het hout zodat de CO2 zo lang als mogelijk gevangen blijft.

De percentages van de totale houtoogst van Staatsbosbeheer dat naar verschillende toepassingen gaat? De echte percentages verschillen per boomsoort. (bron: https://www.staatsbosbeheer.nl/wat-we-doen/biogrondstoffen)

Van projecten naar producten

Als productspecialist hout is Kasper op dagelijkse basis bezig met het hout een zo hoogwaardig mogelijke bestemming geven in producten die lang meegaan. Hij vertelt dat hij het liefste nog meer Nederlands hout vereeuwigt in hoogwaardige bouwmaterialen. Om deze potentie te benutten werkt hij voor het label Hollands Hout, onderdeel van BioGrondstoffen B.V., een 100% dochteronderneming van Staatsbosbeheer. 

Door hout op productbasis te verkopen wil Staatsbosbeheer meer hout een hoogwaardige bestemming geven. Tot nu toe werden er vaak op projectbasis latten en balken op maat gemaakt, wat flexibiliteit levert, maar niet heel schaalbaar is. Door terug te gaan naar een aantal basismaten en standaardkwaliteiten heeft de klant nog steeds heel veel mogelijkheden om Hollands Hout toe te passen. Een voorbeeld hiervan is het recent geïntroduceerde concept van lariks gevelbekleding met een verfsysteem van KEIM.   

Een monsterdoos van Hollands Hout waar verschillende soorten gevelbekleding te zien zijn die in standaardafmetingen te verkrijgen zijn.

Een logische manier om de keten van aanbieders van Nederlands hout te versterken, is volgens Kasper dan ook standaardisering van afmetingen. Wanneer alle partijen dezelfde maten zagen en op voorraad nemen, kunnen ze grote aanvragen samen vervullen en naar elkaar verwijzen wanneer een specifieke houtsoort niet voorradig is bij één van de partijen. “Ik geloof er nooit in dat  taartpunten kleiner worden als je samenwerkt,” zegt Kasper.  

Door de bomen het hout niet meer zien

Een grote uitdaging voor Nederlands hout ziet Kasper in de beeldvorming rondom houtkap. “Het kappen van bomen wordt vaak gezien als de vernietiging van het bos, maar dat is zeker niet aan de orde.” De eerder genoemde vertienvoudiging van het bosoppervlakte illustreert dit. Daarnaast oogst Staatsbosbeheer slechts 50% van de bijgroei waardoor het houtvolume blijft groeien.

Deze negatieve beeldvorming rondom houtkap komt onder andere doordat de keten van boom tot houtproduct niet meer zichtbaar is voor de consument. Vroeger werden bomen vlakbij het dorp gekapt door mensen die iedereen kende. Het hout werd door lokale vakmensen verzaagd en verwerkt, waarna de plaatselijke timmerman er een schuur, tafel of deur van maakte. Iedereen zag waar de boom heen ging en hoe hij een nieuw leven kreeg als nuttig product.

Vandaag de dag is de houtketen grotendeels uit het zicht verdwenen terwijl gekapte bomen nog steeds vaak eindigen als bouwmateriaal, meubels of andere producten. Mensen zien echter stapels houtkap en zien het in gedachte al versnipperd worden ten koste van de natuur. Er is daardoor een tendens in de publieke opinie om af te zien van houtoogst. Dat terwijl het hout nog steeds een waardevolle en duurzame grondstof is die in tal van producten een tweede leven krijgt en zelfs een duurzamer alternatief is voor veel andere bouwmaterialen

Kasper vindt dus dat we houtoogst moeten omarmen. Hout dat uit de bossen komen waarin we wandelen, fietsen en waar talloze planten en dieren leven kan op een verantwoorde manier geoogst worden. Zo  zorgt Staatsbosbeheer ervoor dat deze bossen blijven bestaan voor toekomstige generaties terwijl tegelijkertijd CO2 in producten gebonden blijft. 

Om de beeldvorming rondom houtkap te verbeteren zijn er nu QR-codes te zien op stapels gekapte bomen in het bos, om naar de website https://waargaatdithoutnaartoe.nl/ te gaan. Op deze website kan je precies kan zien waar het hout voor wordt gebruikt. Zo hoopt Staatsbosbeheer dat Nederlanders door de bomen ook het waardevolle hout weerzien. 

Een voorbeeld van de QR-codes en informatie die op stapels gekapt stamhout geplaatst worden om inzicht te geven in de bestemming van het hout. Een iinitiatief van de Algemene Vereniging Inlands Hout (AVIH) en Staatsbosbeheer.

Dit artikel is deel van een serie waarin we inzicht geven in het volledige proces van boom tot eindproduct. Door middel van interviews met ervaren bosbeheerders, zagers en makers duiken we in de ambachtelijke technieken die van generatie op generatie worden doorgegeven en verdiepen we ons in het belang van verantwoord houtgebruik in een duurzame wereld. Hiermee hopen we de waarde van Nederlands hout als hoogwaardige grondstof en als integraal onderdeel van diverse producten te belichten.

Nederlands Hout Collectief
Vorige

Blog #4 • De populier van Peppelhout
Volgende

Blog #2 • Het verhaal van Nederlands hout